Kwidzyn (łac. Quedin/Insula Sanctae Mariae, niem. Marienwerder) – miasto i gmina w województwie pomorskim, w powiecie kwidzyńskim, położone nad rzeką Liwą, prawym dopływem Nogatu, 5 km od Wisły, siedziba władz powiatu.

Na ziemi kwidzyńskiej, leżącej na styku Pomezanii, Pomorza i Ziemi Chełmińskiej, od pradziejów istniały ślady osadnictwa słowiańskiego, pruskiego i pomorskiego. W okolicach dzisiejszego Kwidzyna istniał gród pruski. Krzyżacy, którzy pod wodzą mistrza krajowego Hermana Balka przybyli na te tereny napotkali już zręby organizacji ówczesnego społeczeństwa. Stąd też zapewne zapis w kronice zakonu Najświętszej Marii Panny Domu Niemieckiego spisanej około 100 lat później przez Piotra z Dusburga: „Mistrz Herman Balk i bracia przybyli potajemnie łodziami na wyspę Queden, prawie naprzeciw dzisiejszego miasta Kwidzyna i założyli tam w roku pańskim 1233 na pagórku umocniony obóz, który nazwali Insula Sanctae Mariae” czyli Żuława Świętej Marii, co w języku niemieckim brzmiało: Marienwerder. 10 lat później (1242/43) miasto zostało spalone przez Prusów. W tym samym miejscu Krzyżacy wznieśli kolejny zamek, tym razem murowany. Na północ od zamku, na skraju wysokiej skarpy doliny Wisły, w miejscu obecnej kwidzyńskiej starówki, „po raz drugi” powstało miasto Kwidzyn.

SIEDZIBA BISKUPSTWA

Do sekularyzacji w roku 1525 Kwidzyn jest stolicą biskupstwa pomezańskiego. Ale Prusowie nie ustępują bez walki. Podczas powtarzających się powstań miasto jest palone i niszczone (1242-43, 1260-77). Nadanie Kwidzynowi rangi stolicy biskupstwa przez papieża Innocentego IV w 1243 roku po podziale na cztery diecezje państwa krzyżackiego i objęciu przez dominikanina Ernesta z Torgau godności pierwszego biskupa pomezańskiego staje się dla miasta sygnałem do szybkiej jak na owe czasy rozbudowy.

ZWIĄZEK PRUSKI

Wiele burzliwych zdarzeń niepokoiło miasto w okresie średniowiecza. Wielokrotnie padało ono ofiarą wojennej pożogi, jednak utrzymywało swą wysoką pozycję, a jak pokazał rok 1440, Kwidzyn odgrywał w tamtych czasach chwilami wręcz kluczową rolę. 14 marca powstał w Marienwerder Związek Pruski, którego akt założycielski podpisano w miejskim ratuszu. Związek skierowany był przeciwko Krzyżakom. Zwrócenie się jego przedstawicieli do króla polskiego z prośbą o opiekę było bezpośrednią przyczyną rozpoczęcia wojny trzynastoletniej (1454-1466). Na mocy pokoju toruńskiego, kończącego tę wojnę w 1466 r. Kwidzyn pozostał w państwie zakonnym.

KIEDY KWIDZYN PRZESTAŁ BYĆ STOLICĄ…

W 1525 r. po zlikwidowaniu biskupstwa pomezańskiego miasto przestało być centrum politycznym, administracyjnym i kulturalnym. W oddaleniu od Wisły i głównych szlaków handlowych, nigdy nie rozwinęło się jako duży ośrodek gospodarczy, pozostając w cieniu pobliskiego Malborka czy Grudziądza. Kwidzyn znalazł się na szlaku pocztowym i militarnym łączącym Berlin i Królewiec poprzez dwie ważne przeprawy na Wiśle. Stał się też ponownie w swej historii doskonałą bazą wypadową na ziemie polskie.

STOLICA REJENCJI – miasto urzędów, hoteli  i… ogrodów

Po I rozbiorze Polski Kwidzyn zaczyna się gwałtownie rozwijać.  Dzieje się tak za sprawą króla pruskiego Fryderyka II, jednego z pierwszych, którzy docenili położenie Kwidzyna. Powstaje Sąd Wyższy i Ziemski, Kamera Domen i Wojska. Szczytem jest powołanie Rejencji Kwidzyńskiej obejmującej 13 powiatów (w 1887 nawet 17 powiatów). Ponieważ ani Gdańsk ani Toruń nie zostały odłączone od Polski, stolicą nowopowstałej prowincji i siedzibą jej urzędów został niewielki Kwidzyn. W granicach rejencji znalazły się takie miasta jak Toruń, Człuchów, Tuchola. Stało się to podstawą rozwoju miasta i pojawiło się w nim wiele nowych budowli. Wojny napoleońskie przynoszą kolejne okupacje, najpierw francuską (dwukrotnie w latach 1807 i 1812) oraz rosyjską (w 1813). Mimo tych wydarzeń Kwidzyn rozwija się. Jako stolica administracyjna staje się coraz bardziej znaczącym miastem. Powstają koszary wojskowe, linie kolejowe, dworzec, mosty przez Wisłę. Kwidzyn zaczęto porównywać z Poczdamem (ze względu na jego urzędniczy charakter) i mówiono o nim jako o „mieście w zieleni”. Wokół Starego Miasta zaczęły powstawać oparte na klasycystycznych wzorach parterowe i piętrowe domy, zaczęło się rozwijać hotelarstwo, gdyż do miasta napływać zaczęli petenci do różnych królewskich urzędów.

PLEBISCYT

Po zakończeniu I wojny światowej, po traktacie wersalskim z 1919 roku, z ziem, które nie zostały w tej części Europy odebrane Niemcom (powiaty malborski, elbląski, sztumski, kwidzyński i iławski), utworzono rejon, który włączono do Prus Wschodnich. W 1920 roku w warunkach przewagi niemieckiej przeprowadzono plebiscyt. Strona polska plebiscyt przegrała. Od tej pory liczba ludności polskiej na terenie powiatu kwidzyńskiego – aż do kresu niemieckiego panowania – systematycznie się kurczyła. Granica między Polską a Niemcami biegła wzdłuż Wisły, po jej wschodnim brzegu, a Kwidzyn pozostał w granicach państwa niemieckiego. Po przegranym przez Polskę plebiscycie w Kwidzynie funkcjonował Konsulat generalny RP, a Związek Polaków w Niemczech doprowadził do otwarcia w 1937 r. drugiego w Niemczech, a jedynego w Prusach Wschodnich prywatnego Gimnazjum Polskiego.

II WOJNA I JEJ NASTĘPSTWA

W 1939 roku wybuchła II wojna światowa. Dla Kwidzyna rozpoczęła się ona nieco wcześniej – 25 sierpnia 1939 roku wszyscy nauczyciele, pracownicy i uczniowie Gimnazjum Polskiego zostali aresztowani i przewiezieni do obozu hitlerowskiego.

Wojna w końcowym etapie przyniosła zerwanie ciągłości demograficznej w mieście na skutek spontanicznej ucieczki oraz administracyjnych wysiedleń jego niemieckich mieszkańców. Złudzenia skończyły się zimą 1945 roku, kiedy niespodziewany rozkaz ewakuacji zmusił mieszkańców do opuszczenia miasta znajdującego się w strefie przyfrontowej. Opustoszałe Marienwerder zostało bez walki zajęte przez Rosjan 29 stycznia 1945 r. i przekształcone w miasto-szpital. Kwidzyn zapłacił za to zniszczeniem najbardziej cennej swojej części – starego miasta oraz prawie całkowitym rozszabrowaniem pozostawionego przez dawnych mieszkańców majątku. Przejęty w marcu 1945 roku przez administrację polską, powoli podnosił się z ruin.

Neogotyk NA DOTYK

Neogotyk w Kwidzynie zdominował XIX-wieczną architekturę. Budownictwo neogotyckie rozwijało się dzięki kontrybucji wojennej, którą zjednoczone Niemcy otrzymały od Francji po wygranej wojnie francusko-pruskiej (1871). Dzięki funduszom kontrybucji ówczesne Marienwerder – podobnie jak całe Niemcy – przypominało wielki plac budowy. NEOGOTYK jako styl architektoniczny nawiązywał do form średniowiecznego stylu – GOTYKU, przeżywającego swój rozkwit w okresie od XIII do XV wieku. Styl neogotycki często traktowano jako powrót do oryginalnych form średniowiecznych. Najbardziej charakterystyczną cechą jest wykorzystanie do budowy czerwonej cegły. W takim stylu budowano w Kwidzynie niemalże wszystkie budynki użyteczności publicznej: magistrat, ratusz, kościół, koszary, szpital, fabryki. W tym stylu wybudowano także pocztę i dworzec kolejowy. Neogotyk w Kwidzynie cechuje monumentalność, pewien rys surowości oraz ciężkość. Niemalże wszystkie gmachy zbudowane w tym stylu, wymagające dużo światła wyposażone są w wąskie, zakończone ostrołukiem okna, w ceglanych, ażurowych fasadach.

Neogotyk NA DOTYK – spacer szlakiem najważniejszych zabytków

Punktem wyjścia naszego spaceru jest kompleks katedry kwidzyńskiej połączonej z zamkiem kapituły pomezańskiej. Jeden z najbardziej specyficznych i imponujących zabytków gotyckiej architektury. Jest w pełni dziełem czternastowiecznym. Zamek, pierwotnie czteroskrzydłowy wybudowano na rzucie zbliżonym do kwadratu. Trzy narożniki budowli głównej akcentowane są wąskimi wieżyczkami, na rogu południowo-wschodnim wznosi się zaś wieża główna. Ponadto zamek posiada unikalną wieżę sanitarno – higieniczną tzw. gdanisko. Ze względu na to, że budowla wykazuje wszelkie istotne cechy typowej warowni krzyżackiej w niemalże perfekcyjnym wykonaniu, często uznawana jest za zamek krzyżacki. W rzeczywistości zleceniodawcami i mieszkańcami zamku byli jednak kanonicy pomezańscy, którzy stamtąd właśnie sprawowali władzę nad terytorium kapituły pomezańskiej w latach 1330-1525.

Katedra została ukończona około roku 1380, co potwierdza również mozaika umieszczona nad południowym przedsionkiem. Podobnie większość licznych malowideł ściennych, znajdujących się we wnętrzu korpusu Katedry pochodzi z tych czasów, kiedy funkcję biskupa pełnił energiczny Jan I Mönch (1376-1409). W latach 1393/1394 doszło w Katedrze do pamiętnego zdarzenia. W dniu 2 maja 1393 roku Dorota z Mątów dała się zamurować w jednej z cel. Całe dnie spędzała w ciasnym pomieszczeniu, znajdującym się w dolnej części chóru, modląc się i codziennie przyjmując komunię świętą. Wielu pielgrzymów przybywało do pobożnej Doroty, aż do momentu jej śmierci w dniu 25 lipca 1394 roku.

Architektoniczną perłę stanowi południowy portyk katedry, wzniesiony z wapienia gotlandzkiego o formach wczesno-gotyckich, który w architekturze średniowiecznych Prus był jedyną tego typu budowlą. Katedra jest budowlą trzynawową o charakterze pseudobazyliki, której nawa główna mierzy 62 m i posiada 5 ½ przęseł w sklepieniu.

Miejsce swojego ostatniego spoczynku znaleźli tutaj trzej wielcy mistrzowie Zakonu Krzyżackiego.  Ich groby zostały odkryte podczas badań archeologicznych przeprowadzonych w roku 2007, a następnie udostępnione zwiedzającym.

Stąd kierujemy się w dół, wzdłuż zabudowy kwartału starego miasta, ulicą Braterstwa Narodów. Po prawej stronie mijamy relikt wieży ratusza. Ratusz w Kwidzynie został wzniesiony pośrodku rynku miejskiego około połowy XIV stulecia. Nieremontowany – popadał w ruinę, dlatego w 1878 r. podjęto decyzję o jego przebudowie. Nowy, neogotycki ratusz został oddany do użytku w 1880 r. Częściowo wówczas zaadaptowano relikty gotyckiej wieży ratuszowej, która we fragmencie ocalała do dziś. Budowla została zburzona po II wojnie światowej.

Dalej skręcamy w lewo, w ulicę Batalionów Chłopskich. Idziemy wzdłuż nowych bloków, aby po około 150 metrach, po prawej stronie dojść do budowli synagogi. Jest ona jednym z najstarszych budynków neogotyckich w mieście. Koszty jej budowy, w 1831 roku zostały pokryte ze składek jedenastu żydowskich rodzin. Budynek pełnił rolę bożnicy przez 100 lat, zaś w latach 30. XX wieku został sprzedany przez gminę żydowską rzemieślnikowi, który po przebudowie urządził tu warsztat. Dzięki temu synagoga przetrwała „kryształową noc” i późniejszą zawieruchę wojenną. Od 2009 r. budynek w prywatnych rękach czeka na kapitalny remont. Mimo, że wnętrze tej budowli było wielokrotnie przebudowywane, zachowała się bryła oraz pierwotny charakter kultowego budownictwa żydowskiego. Synagoga w Kwidzynie jest jedną z nielicznych zachowanych tego typu budowli w północnej Polsce.

Stąd udajemy się dalej ul. Batalionów Chłopskich, skręcamy w lewo do ul. Targowej i schodami do Placu Plebiscytowego. Po prawej stronie budynek dawnego szpitala świętego Jerzego – obecnie budynek mieszkalny. Został wzniesiony w XVIII w., gruntownie przebudowany w latach 1859-1860 i wówczas uzyskał zgodną z ówczesną modą, zachowaną do dzisiaj, formę neogotycką. Wtedy to zapewne na elewacji budynku pojawiła się płaskorzeźba przedstawiająca postać świętego Jerzego zabijającego smoka. Idziemy prosto i spoglądamy w lewą stronę. Budynek Sądu to niezwykle ciekawy gmach. Neogotycki, ale oparty nie na wzornikach pruskich (czerwona cegła bez tynków), lecz na wzornikach angielskich. Budynek przy Placu Plebiscytowym (do 1945 roku Flottwellplatz) powstał w latach 1864-1866 jako kolejna siedziba utworzonego w 1787 r. Związku (Ziemstwa) Wschodniopruskiego. Zgodę na postawienie budowli wydał król pruski Fryderyk Wilhelm II. Projektował go Gustav Reichert, a nieistniejącą obecnie dekorację rzeźbiarską wykonał Heinrich Medem. W 1920 r., w budynku miała swą siedzibę międzynarodowa Międzysojusznicza Komisja Plebiscytowa, która nadzorowała przebieg i organizację plebiscytu na ziemi kwidzyńskiej. Budynek ten od północy zamyka Plac Plebiscytowy – centrum tej dzielnicy z okresu rejencji – powstały w miejscu dawnego cmentarza Św. Jerzego, gdzie zlokalizowano wiele gmachów użyteczności publicznej. Po przeciwległej stronie Placu kolejna budowla z czerwonej cegły – Zespół Szkół Społecznych. To przykład typowej budowli użyteczności publicznej, których wiele powstało w tej części miasta, w końcu XIX wieku. Szkoła, składająca się z kilku części, zbudowana została na rozleglej, trójkątnej parceli pomiędzy obecnymi ulicami Chopina i Słowiańską. Niezwykłość tych budynków przejawia się nie tylko tym, że zewnętrznie niewiele ich wygląd zmienił się od momentu oddania do użytku jeszcze w XIX wieku, ale również tym, że są to najstarsze budynki w mieście z zachowaniem ciągłości funkcji szkolnej. Pierwszy i najstarszy z budynków powstaje w 1862 roku, w 1894 roku postawiono nowy narożny gmach. Wejście główne do budynku pierwotnie było od strony ulicy, a nie tylko podwórza jak obecnie. Drzwi główne znajdowały się na ściętym rogu, wychodzącym na skrzyżowanie. W późniejszym czasie zostały zamurowane, do dzisiaj zachowały się pozostałości schodów wewnątrz budynku. Elewację zdobią fryzy z ceramicznych rozet.

Ulicą Słowiańską kierujemy się prosto i dochodzimy do kolejnego doskonałego przykładu neogotyckiej budowli sakralnej. Jest kościół pod wezwaniem Św. Trójcy. Orientowany według linii wschód-zachód. Nad portalem wejściowym umieszczono figury Apostołów: Piotra i Pawła. Kościół został konsekrowany i oddany do użytku kwidzyńskim katolikom jako świątynia pod wezwaniem Świętej Trójcy i Najświętszej Marii Panny w 1858 r. Wieże kościelne dobudowano w 1866 roku. Projekt kościoła w 1820 r. wykonał jeden z największych niemieckich architektów tego okresu Karl Friedrich Schinkel. W okresie przed plebiscytem w 1920 r. nabożeństwa w tym kościele celebrował Achilles Ratti, późniejszy papież Pius XI. W 1919 r. Ratti pełnił funkcję nuncjusza apostolskiego w Polsce oraz komisarza kościelnego dla obszarów plebiscytowych Górnego Śląska i Prus Wschodnich, w tym także Powiśla. Achilles Rattii przebywał w Kwidzynie wiosną 1920 r. W latach 60. XX wieku jednym z wikariuszy kościoła Św. Trójcy był prymas Polski, ksiądz arcybiskup Józef Kowalczyk, Honorowy Obywatel Kwidzyna. Po II wojnie światowej kościół objęli księża diecezjalni, a w 1993 r. został on przekazany Ojcom Franciszkanom. Na tyłach kościoła, już przy ul. Piłsudskiego, dom parafialny, powstał w 1872 r., a więc dopiero w czternaście lat po wyświęceniu kościoła, za to w duchu projektu nawiązującego do wyglądu kościoła. W 1993 r. został w nim umieszczony klasztor O.O Franciszkanów.

 

Od plebanii kierujemy się w lewo, wzdłuż ul. Piłsudskiego. Po około 200 metrach, na małym rondzie skręcamy w prawo i kierujemy się w górę. Jest to ulica Chopina, na której końcu znajduje się dworzec kolejowy. Kolej żelazna dotarła do Kwidzyna w drugiej połowie XIX wieku. Obecny dworzec kolejowy został zbudowany na przełomie XIX i XX wieku, a oddany do użytku w 1901 roku.  Projektantem był Paul Thoemer, a koszt budowy całości wyniósł 200 000 Marek. W budowli zachowane zostało oryginalne wnętrze wraz z malowidłami na suficie. Okna neogotyckie są ozdobione kratami z elementami roślinnymi. W podobnym stylu zachowały się także oryginalne wyjścia na perony.

Od dworca kierujemy się w lewo, wzdłuż ulicy Kościuszki. Około 300 metrów dalej napotkamy Zespół mechanicznego młyna zbożowego z 1898 r., funkcjonującego pod nazwą zaczerpniętą od nazwisk właścicieli: Marcus & Flatauer. Obecnie znajduje się tutaj Centrum Handlowe, a w dawnym budynku administracyjnym – lokal gastronomiczny. Jest to doskonały przykład adaptacji starej architektury do nowoczesnych potrzeb. Zespół nosi cechy neogotyku charakterystyczne dla budynków przemysłowych z początku XX wieku na terenie Prus. Za Centrum Handlowym kierujemz sie w dół, wzdłuż ulicy 3 Maja. Schodzimy nią do samego końca, a następnie skręcamy w lewo. 100metrów dalej znajduje się jedna z kilku kwidzyńskich budowli powstałych w stylu neogotyckim, które od początku nie zmieniły swego przeznaczenia. Poczta główna, ogrodzona ceglanym murem powstała w latach 1911-1913 Duża część fundamentów oraz potężny filar narożny przy wejściu głównym, wykonane zostały z granitowych bloków, pochodzących z rozbiórki średniowiecznego zamku biskupiego. Filar sprawia wrażenie jakby wsparta na nim część budynku „wychodziła” już na chodnik. Sala główna posiada ciekawy strop kasetonowy z malunkami, niestety przemalowanymi. Na frontowym narożniku budynku nad filarem znajdują się dwa dekoracyjne detale: herb Kwidzyna (od strony ul. Braterstwa Narodów) oraz polskie godło państwowe z czasów PRL – orzeł bez korony (od strony ul. Piłsudskiego). Herb Kwidzyna o dużych walorach plastycznych wykonano w formie kolorowej mozaiki: złote elementy na niebieskim tle. Godło polskie z szarego kamienia umieszczono w miejscu, gdzie do 1945 r. widniał orzeł niemiecki – również mozaika na kolorowym tle (obecnie zakryta).

Stąd dalej kierujemy się w dół miasta. Po około 200 metrach ponownie dochodzimy do miejsca, z którego rozpoczynaliśmy nasz spacer – zespołu katedralnego zamkowego.

Neogotyk w innych częściach miasta

KOSZARY KRÓLEWSKIEJ SZKOŁY PODOFICERSKIEJ (między  ulicami Grudziądzką, 11 Listopada i Hallera)

W drugiej połowie XIX wieku Kwidzyn stał się miastem garnizonowym. Zlokalizowano tutaj między innymi Królewską Szkołę Podoficerską, którą wzniesiono między obecnymi ulicami: Grudziądzką i 11 Listopada. Szkołę otwarto 1 października 1879 r. Ostatecznie zespół koszarowy Szkoły Podoficerskiej składał się z siedmiu gmachów. W zespole zostały połączone przez architekta cechy budowli obronnej (wieże, krenelaże), oraz architektury fryderycjańskiej z XVIII wieku. Najbardziej okazały jest gmach sztabu, w którym obecnie mieści się Urząd Gminy Kwidzyn i Powiatowy Urząd Pracy. Zbudowany na wzór średniowiecznego zamku z bramą zegarową i wieżyczkami. Z historycznych gmachów pozostały bliźniacze budynki koszarowe (obecnie KCK i PSW), budynek ujeżdżalni (między innymi warsztaty samochodowe), lazaretu (teraz przychodnie lekarskie) oraz sala gimnastyczna i wartownia.

KOSZARY (ul. Kościuszki)

W związku z rozlokowaniem w Kwidzynie trzech baterii artylerii polowej, zaczęto wznosić w 1893 r. budynki na potrzeby koszar artyleryjskich pomiędzy obecnymi ulicami: Kopernika, Kościuszki i Chełmińską. Był to już drugi kompleks wojskowy, powstały w stylu neogotyckim, powstały w latach 1894-95. Składał się z pięciu obiektów: budynku sztabowego, koszar, magazynów, stajni oraz lazaretu. Zaraz po wojnie koszary były przejściową kwaterą dla wysiedlanej ludności niemieckiej. Od lat pięćdziesiątych do 1994 r. stacjonowały tutaj jednostki łączności Wojska Polskiego. Obecnie w budynkach dawnego zespołu mieści się m.in. policja, Sąd Rejonowy oraz Starostwo Powiatowe.

KAPLICA BASZTOWA (ul. Basztowa)

Wybudowana w XIX stuleciu, w końcu lub w połowie lat 70.  tego wieku w stylu neogotyckim, świątynia ma niezwykle ciekawą historię. Zbudowali ją wygnani z Wrocławia w 1806 r. pastorzy Kościoła Staroniemieckiego, którzy w Kwidzynie znaleźli schronienie i tylu wyznawców, że zaistniała potrzeba budowy kaplicy. Kaplica jest – jak wszystkie sakralne obiekty neogotyckie – orientowana według linii wschód-zachód, ołtarz umieszczony jest od strony wschodniej a wejście na zachodzie. Po przejęciu przez Kościół Rzymskokatolicki została gruntownie wyremontowana i stała się kaplicą całodziennej adoracji Najświętszego Sakramentu.

BIBLIOTEKA MIEJSKA (ul. Piłsudskiego)

Budynek obecnej Biblioteki miejskiej przy ul. Piłsudskiego został wzniesiony w końcu XIX wieku dla potrzeb Urzędu Finansowego (Finanzamt). Autorem projektu był najprawdopodobniej inspektor budowlany Hacker, znany z udziału w budowie kwidzyńskiego ratusza i szkoły dla dziewcząt. Budowla posiada znaczące walory architektoniczne dla stylu epoki. Wzniesiona została według indywidualnego projektu i wyposażona w bogaty detal architektoniczny. Podczas I wojny światowej mieścił się tutaj lazaret dla rannych żołnierzy, a po jej zakończeniu – policja miejska. Po II wojnie miały tu siedzibę najróżniejsze organizacje młodzieżowe oraz szkoła młynarska. Od kilkudziesięciu lat funkcjonuje tutaj biblioteka, obecnie jako Biblioteka Miejsko – Powiatowa.

Kwidzyn to nie tylko neogotyk

Gimnazjum Królewskie przy Placu Plebiscytowym (ul. Słowiańska)

Autorem projektu był jeden z największych architektów niemieckich, słynny twórca wielu berlińskich budowli, Karl Friedrich Schinkel. Kamień węgielny pod nowy budynek szkoły wmurowano 21 lipca 1835 roku. Inwestycja dwa lata później została ukończona, o czym informuje łacińska inskrypcja na elewacji budynku od strony podwórza: „MUNIFICENTIA FRID. GUIL. III. REGIS CLEM. EXSTR. MDCCCXXXVII” (zbudowano dzięki łaskawości Fryderyka Wilhelma III w 1837 roku).

Budynek Sądu Ziemskiego (ul. Braterstwa Narodów)

Nowy „Pałac sprawiedliwości” otwarto 18 stycznia 1801 roku. Aby obniżyć koszty postanowiono rozebrać część zamku (dwa skrzydła) a uzyskane w ten sposób materiały użyto do wybudowania nowej siedziby. Dwupiętrowy gmach nakryto charakterystycznym czterospadowym dachem. Umieszczono dwa portale wejściowe w niszach, z ustawionymi na skrajach kolumnami. Okna obramowano girlandami, a w zamkniętych niszach umieszczono ornamentowe reliefy, symbolizujące sprawiedliwość i sądownictwo. Pomimo znacznej powierzchni użytkowej budynku 25 stycznia 1840 roku, zarządzono rozbudowę budynku. Dobudowano do niego do grudnia 1841 nowe skrzydło i wprowadzono kilka zmian. W okresie późniejszym dobudowano drugie, nadając mu formę, która przetrwała do dnia dzisiejszego.

Budynki Urzędu Miejskiego (ul. Warszawska)

Około 1800 roku na przedmieściach Kwidzyna wybudowano klasycystyczny fryderycjański dworek z portykiem kolumnowym. Później mieściła się tam siedziba władz powiatowych. Coraz większy brak miejsca spowodował konieczność wybudowania nowego gmachu dla urzędu starosty, który spełniałby już funkcje nowoczesnego gmachu użyteczności publicznej, który bez nadmiernego tłoku mógłby przyjmować coraz większe rzesze petentów. Tak doszło do budowy w latach 1913-15 obecnego Urzędu Miejskiego. Z zewnątrz architektura nawiązywała do modelu neobarokowego pałacu. Do czterokondygnacyjnego reprezentacyjny gmachu osadzonego na planie wydłużonego prostokąta wchodziło się poprzez centralnie umieszczony portyk z wejściem głównym. Do dzisiaj zachowały się poszczególne detale architektoniczne, takie jak np. orzeł pruski na ścianie bocznej od strony torów kolejowych. W południowej części gmachu umieszczono olbrzymią dwukondygnacyjną salę posiedzeń. Budynek starostwa w Kwidzynie był ostatnim gmachem publicznym wzniesionym przed upadkiem w wyniku I wojny światowej cesarstwa niemieckiego.

Pałac rejencji (ul. Katedralna)

W latach 1758-1763, na polecenie rosyjskiego generała Wilhelma Fermora, stacjonującego w Kwidzynie podczas wojny siedmioletniej, wybudowano pałac przeznaczony na jego rezydencję. Rosyjski generał co prawda szybko opuścił miasto, pozostał jednak obszerny, jednopiętrowy budynek o wyraźnie reprezentacyjnym charakterze, wkomponowany w otaczający plac. Budynek rozbudowano w 1775 i 1798 roku. W rezultacie powstał klasycystyczny gmach z fasadą dekorowaną płaskorzeźbą personifikującą sztuki piękne, naukę i rzemiosła.

Tereny Rekreacyjno Wypoczynkowe “Miłosna”

Miłosna dla kwidzyniaków kojarzy się nierozerwalnie z końmi. Przed wojną nosiła nazwę Liebenthal. Nie leżała w granicach administracyjnych Kwidzyna. Stanowiła osobne przedmieście miasta, na trasie w kierunku Grudziądza. Dzisiejsza nazwa ogranicza się właściwie do terenów, na których leży zespół dawnego Państwowego Stada Ogierów.

Wszyscy, którzy kiedykolwiek trafią w te strony, wywożą niezatarte wspomnienia zabytkowego kompleksu starych pruskich budowli i malowniczego położenia. Jednak tereny te nie tylko związane są z hodowlą koni czy sportami jeździeckimi.

Decyzję o budowie nowego kompleksu podjęto na początku XX wieku. Na lokalizację wybrano tereny w bezpośrednim sąsiedztwie miasta – obecną Miłosną. W 1910 roku oddano do użytku cały kompleks, w obrębie którego znalazły się trzy potężne stajnie, kryta ujeżdżalnia, wieża z wiatrakiem, która stanowiła własne źródło zaopatrywania w wodę, a także osobne osiedle mieszkaniowe dla wszystkich pracowników kompleksu. Działalność powojenną Stado rozpoczęło w maju 1946 roku. Pierwsze zawody konne zorganizowano we wrześniu 1949 roku. Przez szereg lat Stado było podporą sportów jeździeckich, gdzie poza pracą treningową organizowano liczne zawody konne i zgrupowania szkoleniowe kadry narodowej rangi Mistrzostw Polski. Miłosna była także ośrodkiem przygotowań olimpijskich. Państwowe Stado Ogierów w Miłosnej zostało zlikwidowane w latach dziewięćdziesiątych XX wieku. Po długim procesie różnych przekształceń i próbach sprzedaży terenów, Miłosną odkupiła Gmina Miejska Kwidzyn. Zespół jednorodnych stylistycznie zabudowań jest siedzibą spółki „Tereny rekreacyjno-wypoczynkowe Miłosna” oraz Stowarzyszenia Ekoinicjatywa. Klub jeździecki zajmuje się działalnością sportową i rekreacyjną, oferując przejażdżki konne, naukę jazdy konnej, przejażdżki bryczkami czy kuligi. Na terenie Miłosnej działa mini Zoo, odbywa się wiele imprez masowych: Dni Kwidzyna, zawody motocyklowe Enduro, rowerowa Skandia Maraton Lang Team, wiele innych. Lasy okalające Miłosną są miejscem rodzinnych spacerów mieszkańców miasta. Ze względu na występującą tam roślinność stepową utworzono rezerwat przyrody „Ostnice Jana”. Bez cienia wątpliwości można powiedzieć, że jest to jedno z najpiękniejszych miejsc do odwiedzenia w Kwidzynie.

Baza sportowa

Mieszkańcy miasta oraz turyści mają do dyspozycji bogate zaplecze sportowe. Kwidzyn jest jednym z niewielu miast tej wielkości w Polsce z czterema halami sportowymi z pełnowymiarowymi boiskami do gry w koszykówkę, siatkówkę i piłkę ręczną. Do dyspozycji jest także kilka mniejszych hal sportowych w różnych częściach miasta, strzelnica, skate park.

W 2012 roku oddano do użytku halę widowiskowo sportową z pełnowymiarowymi boiskami do gry w siatkówkę, koszykówkę oraz piłkę ręczną. Hala posiada łącznie 1504 miejsca siedzące, w tym w tym 868 na trybunach składanych i 636 na antresoli. W budynku ponadto znajdują się: sala do ćwiczeń kondycyjnych (gimnastyka, aerobic), siłownia, sala do gry w squash. Największą atrakcją kompleksu jest pływalnia, w której skład wchodzą: basen pływacki o wymiarach w rzucie 25×12,5m zaprojektowany o zmiennej głębokości 1,2 – 1,8m; baseny do nauki pływania z częścią rekreacyjną, zjeżdżalnia rurowa o długości ślizgu ok. 90m, brodzik dla dzieci, dwie wanny z hydromasażem oraz zespoły szatniowe.

W bezpośrednim sąsiedztwie hali znajduje się stadion miejski: obiekt wielofunkcyjny, przystosowany do organizowania imprez sportowo – rekreacyjnych, imprez masowych oraz zajęć treningowych. Na terenie stadionu znajduje się: boisko piłkarskie główne z trybunami na 996 siedzisk plastikowych; dwa treningowe, pełnowymiarowe boiska piłkarskie trawiaste; bieżnia lekkoatletyczna 400 m; dwa oświetlone korty ze sztucznej trawy do gry w tenisa ziemnego; ściana do tenisa ziemnego; boisko piłkarskie 60m x 30m ze sztucznej trawy; cztery boiska do siatkówki; sześć boisk do koszykówki asfaltowej; pięć stołów plenerowych do tenisa stołowego; tor do gry w minigolfa; pięć torów do gry w bocce; plac zabaw; rozbudowany, nowoczesny skate park; scena plenerowa; parkingi; szatnie sportowe.

W Kwidzynie funkcjonuje druga kryta pływalnia: basen duży przeznaczony na cele rekreacyjno-sportowe oraz brodzik dla dzieci. Z basenu korzystają zarówno grupy zorganizowane (tj. szkoły czy przedszkola) ale także mieszkańcy Kwidzyna i okolic w różnym wieku. W obiekcie znajdują się również: symulatory wiosłowania, bieżnia; salka gimnastyczna, stół do tenisa; sauna sucha (4 kabiny).

W mieście funkcjonują cztery “Orliki”, boiska sportowe, place zabaw. Oprócz bogatej bazy sportowej miasto jest również bardzo dobrze wyposażone w różnego rodzaju sprzęt i przyrządy sportowe. Całą bazą sportową zarządza Kwidzyńskie Centrum Sportu i Rekreacji.

Kontakt:

Kwidzyńskie Centrum Sportu i Rekreacji

Sportowa 6

82-500 Kwidzyn

tel./fax. 55 279 38 66

e-mail: kcsir@ckj.edu.pl